Nieuws en blogs

22 jun, 2022
Geschreven door Rachel Theuns

Ademen.. wat moet je daar nu over zeggen.. dat doe je toch gewoon?! Ja, dat klopt. Gelukkig wel! We nemen er zo’n 20.000 per dag. Stel je voor dat je iedere adem bewust zou moeten nemen. Ademen gaat voor het grootste deel automatisch en onbewust. Toch zouden we ons veel bewuster mogen zijn van onze adem. De adem vertelt je namelijk precies hoe het met je gaat! De adem is direct verbonden met je ‘staat van zijn’.

Eigenlijk weten we dit allang, je adem weerspiegelt hoe je je voelt…

Als je actief bent adem je sneller
Als je schrikt houd je je adem in
Als je gestrest bent adem je snel en oppervlakkig
Als je tot rust komt neem je een diepe zucht
Als je moe bent gaap je
En als je echt ontspannen bent dan is je adem rustig
En zo kunnen we nog even doorgaan; paniek, verdriet, diepe slaap, focus.. al deze ‘staten van zijn’ hebben een eigen duidelijk herkenbaar adempatroon.

De dirigent.. ons autonoom zenuwstelsel

Hoe we ademen wordt geregeld door ons autonoom zenuwstelsel. De naam zegt het al, dit deel van het zenuwstelsel werkt autonoom. We hebben geen directe invloed op de functies van het autonoom zenuwstelsel. Ik zeg heel bewust ‘geen directe invloed’, daar vertel ik later meer over. Je kunt het autonoom zenuwstelsel zien als een soort ‘dirigent’ van de functies van jouw lichaam. Op basis van de informatie die binnenkomt via de zintuigen maar ook vanuit de hersenen, regelt deze dirigent functies als de hartslag, de adem, de spijsverteringsorganen, hormoonafgifte etc., om het functioneren van je lichaam volledig aan te laten sluiten op de situatie van het moment.

Nu hoor ik je denken; als het zo goed in elkaar steekt, waarom voel ik me dan zo vaak uit balans? Waarom adem ik te snel en oppervlakkig in rust en is mijn hartslag veel te snel als ik op de bank zit. Je bent niet de enige én er is een logische verklaring voor.

In de grot, uit de grot

Het leven van de mens is, vanuit evolutionair oogpunt, ontzettend snel veranderd. In rap tempo zijn we van jager-verzamelaars ontwikkeld naar de moderne mens die we nu zijn, levend in een technologisch tijdperk waarin we altijd en overal ‘connected’ kunnen zijn met de hele wereld. Deze snelle ontwikkeling zorgt voor een mismatch met ons brein en zenuwstelsel want deze zijn niet in hetzelfde tempo mee ontwikkeld. Hierdoor leeft de moderne mens met een brein en een zenuwstelsel dat perfect functioneerde in tijd dat we nog jager-verzamelaars waren maar die nu wel voor wat uitdagingen zorgt. Om te kunnen snappen hoe dat zit moeten we eerst nog wat dieper ons zenuwstelsel induiken.

Het autonoom zenuwstelsel bestaat uit twee delen; het sympathisch deel en het parasympatisch deel. De sympathicus wordt vaak gezien als de slechterik want dit is je vecht en vlucht systeem en dit deel van het zenuwstelsel zorgt voor stress. En dan is de parasympathicus uiteraard de goeierd, die zorgt voor rust, ontspanning en herstel van het lichaam.

Er zit een kern van waarheid in deze omschrijvingen maar het is een heel simplistische beschrijving van een heel complex systeem. Bovenstaande omschrijving doet vermoeden dat het om twee losse systemen gaat die elkaars tegenovergestelden zijn waarvan je de één liever kwijt bent dan rijk. De werkelijkheid is natuurlijk genuanceerder.

Hoe zit het dan wel? Vooropgesteld; de omschrijving die ik hier geef blijft simplistisch omdat het onmogelijk is om dit allesomvattende systeem in een paar zinnen te omschrijven.

De sympathicus zorgt voor mobilisatie van het lichaam. Het zorgt ervoor dat je in beweging komt zodat je de dingen kunt doen die je moet doen gedurende de dag; denk aan opstaan, werken, sporten, spelen. De sympathicus zorgt er ook voor dat je adequaat kunt reageren wanneer er (gepercipieerd) gevaar dreigt; wanneer je moet wegspringen voor een auto of wanneer je wordt aangevallen. In dit geval zorgt de sympathicus ervoor dat je klaar bent om te vechten of te vluchten.

De para sympathicus* kun je zien als de rem op je zenuwstelsel die ervoor zorgt dat onder andere je hartslag en je ademtempo vertraagd wanneer de situatie dat toelaat. Het systeem zorgt ervoor dat je tot rust komt, kunt ontspannen en je lichaam kan herstellen van de activatie die eerder nodig was.

*Volgens de poly vagaal theorie bestaat de para sympathicus uit twee delen, die ieder een andere functie hebben binnen je autonoom zenuwstelsel. De uitleg hiervan valt buiten de reikwijdte van dit artikel.

Wanneer je in balans bent werken de sympathicus en de para sympathicus feilloos met elkaar samen. Dan voeren ze als een ware een soort dans uit waarbij je gedurende de dag moeiteloos heen en weer moduleert. En daar zit hem nu net de uitdaging; de balans bewaren in de tijd waarin we nu leven met ons jager-verzamelaar brein en zenuwstelsel is niet gemakkelijk.

Het jager-verzamelaar perspectief

Laten we het dan eens naar het autonoom zenuwstelsel kijken vanuit het perspectief van een dag uit het leven van de jager-verzamelaar. Stel je voor; je wordt ’s morgens wakker in je grot met je familieleden om je heen. Je staat rustig op, trekt je berenvel aan, maakt een vuurtje, speelt wat met de kinderen in de grot en maakt een babbeltje met je mede grotgenoten. Alles is rustig en en alles is veilig in de grot. In deze situatie is je parasympathicus dominant; je ademt langzaam, je hartslag is rustig, je bent aanwezig bij jezelf en je bent in staat om echt contact te maken met de mensen om je heen. Daarnaast zijn je spijsverteringsorganen actief en kan je lichaam werken aan herstel.

Maar dan begint je maag te knorren en is het tijd voor ontbijt. Helaas is er geen voorraad meer, er moet dus gejaagd worden en je moet uit de grot. Buiten de grot loert er gevaar en je moet dus op je hoede zijn. Je parasympathicus haalt zijn voet van de rem en de sympathicus gaat aan de slag om het lichaam te activeren. Je hartslag versnelt, je adem versnelt. Functies als de spijsvertering worden op een laag pitje gezet. Je voelt dat je alerter wordt, je aandacht is gefocust op de geluiden om je heen. Je bent doelgericht aan het jagen maar je moet je aandacht scherp houden want er kan zomaar een beer tevoorschijn komen. Dan zie je een prooi, een groot hert dat je familie dagenlang van voedsel kan voorzien. Je voelt de adrenaline door je lichaam stromen, je oog op je doel, je gaat ervoor.. succes!

Na de jacht keer je met je buit terug naar de veilige grot, waar de hele familie op je wacht en het vuur nog steeds brandt. Je gaat zitten, voelt de warmte, de veiligheid. De parasympathicus trapt de rem weer in. Je komt tot rust!

Ons moderne leven

In veel opzichten is ons leven natuurlijk veel comfortabeler en veiliger dan het leven van onze voorouders in de grot. Wij hoeven niet op jacht, voedsel is overal gemakkelijk verkrijgbaar en de kans dat je onderweg een beer tegen komt is heel erg klein. Het probleem is echter dat ons zenuwstelsel en het onbewuste deel van ons brein (hersenstam, reptielenbrein) geen onderscheid maakt tussen de beer (echt gevaar) en bijvoorbeeld een e-mail van de baas, je telefoon die de hele dag door notificaties geeft, deadlines, files en ga zo maar door (gepercipieerd gevaar). De hoeveelheid triggers die de moderne mens te verwerken krijgt is groot en een enorme uitdaging voor ons zenuwstelsel. Een bijkomend nadeel is dat we het leven buiten de grot meenemen onze grot in. De technologie die we tot onze beschikking hebben zorgt ervoor dat we in ons veilige huis altijd toegang hebben tot de hele buitenwereld. Het zorgt ervoor dat we ’s avonds op de bank verleid worden om toch nog wat mails wegwerken, dat we het nieuws kunnen volgen uit de hele wereld en dat we ons persoonlijke leven kunnen vergelijken met andere mensen op social media. Het gevolg; je rem werkt niet meer goed, je sympathicus blijft overactief.. je bent uit balans.

Wij mensen kunnen deze modus vrij lang volhouden. Het lichaam zal ook ‘uit balans’ zoeken naar balans en zal zijn baseline steeds verder aanpassen aan dat wat je van je lichaam vraagt. Verander je echter niets dan zal je lichaam uiteindelijk uitgeput raken (burn-out). Immers je vraagt meer energie dan je hebt en geeft je lichaam niet de kans om op te laden en te herstellen.

Terug naar de adem

Mooi verhaal maar wat heeft dat nu met de adem te maken?! Je adem wordt gereguleerd door je zenuwstelsel. Als je je herkend in bovenstaand verhaal dan adem je waarschijnlijk snel (meer dan 12 x per minuut), oppervlakkig en hoog in de borst. Dit is een prima ademhaling als je achterna gezeten wordt door een beer maar natuurlijk niet als je rustig op de bank zit. Door ons drukke leven voelen we ons vaak gestrest, ervaren we spanning. De adem past zich hierop aan en omdat we een groot deel van ons leven in deze staat doorbrengen wordt dit adempatroon onze basis ademhaling en hierdoor komen we in een vicieuze cirkel terecht want: hoe je je voelt is hoe je ademt maar.. hoe je ademt is hoe je je voelt.

Hoe je ademt is hoe je je voelt en hoe je je voelt is hoe je ademt

En dit is ook het goede nieuws. De adem is namelijk de enige functie van het autonome zenuwstelsel die wij kunnen beïnvloeden. De spieren die we gebruiken om te ademen zijn dwarsgestreepte spieren (skeletspierweefsel) in tegenstelling tot bijvoorbeeld het spierweefsel van het hart dat glad is. Dwarsgestreept spierweefsel kunnen wij met onze wil in beweging zetten. Dus je ademspieren kun je, net als bijvoorbeeld je biceps, bewust in beweging zetten.

Wij kunnen bewust onze manier van ademen veranderen! Dit betekent dat wij mensen in staat zijn om onze ‘staat van zijn’ te veranderen! De adem is de meest directe manier om je zenuwstelstel te ‘hacken’. Wil je je rustiger voelen dan kun je heel bewust je adem vertragen, heb je juist meer energie nodig dan maak je je adem vol en diep. Zo zijn er veel ademoefeningen die je kunnen helpen precies die staat van zijn te bereiken die je het meest dient op ieder moment van de dag.

Oefening baart kunst

Om gewoonten te doorbreken heb je wel wat doorzettingsvermogen nodig. Dit geldt ook voor het veranderen van de manier waarop je ademt. Maar met behulp van gerichte ademoefeningen kun je dit zeker voor elkaar krijgen. Oefening baart kunst! En daar help ik je graag bij.

Ademwerk bij Helder Yoga

Wil je aan slag met het optimaliseren van jouw adem? Dat kan op verschillende manieren. Je leest er hier meer over en als je ermee aan de slag wilt.
Heb je naar aanleiding van dit artikel vragen. Aarzel dan niet om contact met mij op te nemen.